Influenten en effluenten in de Provincie Utrecht. Chemische screening van alle rioolwaterzuiveringen

Oppervlaktewater is cruciaal voor menselijk gebruik, zoals zwemwater en drinkwaterbron, en ook een leefomgeving voor waterplanten en -dieren. Rioolwaterzuiveringen beïnvloeden de waterkwaliteit door lozingen van effluent. Om te weten welke stoffen dit zijn is gemeten in het inkomende afvalwater (=influent) en het uitstromende, gezuiverde water (=effluent) van 24 RWZIs in de Provincie Utrecht. Het onderzoek richt zich op een zo groot mogelijke groep microverontreinigingen. Zo komen niet alleen de bekende stoffen, maar ook de zgn. ‘opkomende stoffen’ en (potentieel) Zeer Zorgwekkende Stoffen in beeld. Hiervoor is een Suspect- (ook bibliotheek screening genoemd) en Non-Target Screening uitgevoerd (SNTS). Deze methode kent voor- en nadelen. De resultaten zorgen voor een breed beeld van de aanwezigheid van stoffen, is minder nauwkeurig, specifiek en gevoelig en geeft geen exacte maar ‘relatieve concentraties’ in vergelijking met een doelstoffenanalyse (target screening).
In totaal zijn ca. 15.000 stoffen aangetroffen, waarvan 353 stoffen met zekerheid zijn geïdentificeerd. Hiervan zijn 168 stoffen aan een categorie gekoppeld die de herkomst duidt. Relatief zijn geneesmiddelen het meest in beeld (118 stoffen), gevolgd door industrieel en huishoudelijke stoffen (39) en een klein groepje bestrijdingsmiddelen, waaronder ook biociden (11). Stoffen met de hoogste relatieve concentraties blijken vooral stoffen vanuit industriële bronnen of consumentenproducten te zijn. Zes ‘Zeer Zorgwekkende Stoffen’ en vier potentieel Zeer Zorgwekkende Stoffen zijn bepaald: zoals PFBS, een type PFAS in het effluent van RWZI Amersfoort en tetraglyme (oplosmiddel) in het effluent van RWZI Woudenberg. Nader onderzoek naar de herkomst is aanbevolen.
Influent bevatte vooral stoffen van humane oorsprong, zoetstoffen, geneesmiddelen en industriële stoffen. De hoogste relatieve somconcentraties in het influent zijn bepaald voor RWZI Veenendaal, Amersfoort en Woudenberg. De laagste relatieve som-concentraties zijn bepaald voor RWZI Leerdam, Bunnik, en Breukelen. In het effluent zijn zoetstoffen, industriële stoffen en geneesmiddelen aangetoond. De laagste relatieve som-concentraties in effluent zijn gemeten in de RWZIs van Utrecht, Breukelen en Lopik. De hoogste relatieve som-concentraties in het effluent zijn gemeten in de RWZIs van Zeist, Vianen en Leerdam. Onderzoek is aanbevolen naar de duiding waarom dit per RWZI verschilt.
De relatieve concentraties in het effluent is fors lager vergeleken met influent. Omdat de monstername van influent en effluent in de tijd gekoppeld was geven de verschillen inzicht in de verwijdering door de RWZI. Gemiddeld wordt de relatieve stofconcentratie van een stof met 98% verwijderd. Dit geldt echter niet voor alle stoffen. Voor sommige stoffen, vooral geneesmiddelen, varieert het verwijderingspercentage tussen de 0 en 100%. Ook zijn stoffen aangetroffen die juist in hogere relatieve concentraties bepaald zijn in het effluent dan in influent. Deze stoffen, vooral metabolieten van geneesmiddelen, worden mogelijk worden gevormd in de RWZIs. Hier is nader onderzoek nodig om dat met zekerheid te zeggen.
De meest bekende stoffen uit doelstofanalyses zijn een fractie zijn van het totaal aantal stoffen dat in en uit een RWZI komt. De 24 RWZIs lijken in de verwijdering van stoffen veel overeenkomsten te hebben, terwijl juist de verschillen nog nader te duiden zijn en aanvullende informatie opleveren. De stoflijsten per RWZI geven aanleiding om in meer detail te kijken naar de werking van de RWZI en/of de belasting van specifieke RWZIs naar het ontvangend oppervlaktewater. Voor enkele zeer problematische stoffen met hoge relatieve concentraties zoals de (potentieel) zeer zorgwekkende stoffen wordt aanbevolen te achterhalen waar deze stoffen precies vandaan komen in het rioolstelsel. De gebruikte meetmethode is aanvullend op doelgerichte analyses op bekende stoffen. Vervolgonderzoek is aanbevolen voor meer zekerheid en inzicht.