Regelbare drainage met subirrigatie en slimme stuwen. Veldproeven en modelanalyses in het zandgebied van Nederland voor een meer robuuste waterhuishouding op lokale en regionale schaal

Klimaatverandering zal in Nederland naar verwachting leiden tot vaker voorkomende en langdurigere droge periodes, maar ook tot intensievere buien. Uitgaande van het Deltascenario STOOM, is de verwachting dat de druk op het (grond)watersysteem verder toe zal nemen. De vraag naar zoet water neemt toe, terwijl de beschikbaarheid ervan in de zomerperiode juist afneemt. Het watersysteem raakt hierdoor verder uit balans waardoor de kans op droogteschade aan landbouw, natuur en infrastructuur toeneemt.
In Nederland zijn grote delen van de hoge zandgronden gevoelig voor droogte, omdat hier weinig tot geen water aangevoerd kan worden vanuit het hoofdwatersysteem. De grote uitdaging is om het bodem- en waterbeheer dusdanig in te richten dat het risico op schade door droogte minimaal is voor nu en in de toekomst, zonder daarbij het risico op wateroverlast uit het oog te verliezen. Daarvoor hebben waterbeheerders en agrariërs oplossingen nodig om onder andere de risico’s op reductie in gewasopbrengst door zowel droogte als wateroverlast te beperken en dit in te bedden en af te stemmen met de regionale zoetwateropgave.
Onderzochte maatregelen – Regelbare drainage met subirrigatie (‘omgekeerde drainage’) en de slimme stuw SAWAX (Smart Adaptive Waterlevel eXtender) beogen een bijdrage te leveren aan het beperken van de effecten van watertekorten, maar ook aan het voorkómen van wateroverlast. Dit doen ze door water zoveel mogelijk vast te houden, aan te vullen waar het kan en af te voeren als het moet. De regelbare drainage met subirrigatie wordt specifiek op perceelniveau toegepast. Het doel van subirrigatie is om via een stijging van het grondwaterniveau de vochtbeschikbaarheid van het gewas te verbeteren. Voor de wateraanvoer kan gebruik gemaakt worden van verschillende bronnen: oppervlaktewater, gezuiverd restwater (industrieel effluent, RWZI-effluent), of grondwater. De SAWAX is bedoeld om waterpeilen in watergangen, die operationeel beheerd worden door het waterschap, mechanisch automatisch door te vertalen naar (instelbaar) hogere peilen in de aangesloten watergangen bovenstrooms van de stuw. Deze laatste watergangen zijn typisch niet in dagelijks operationeel beheer van het waterschap, zoals kavelsloten van agrariërs. De SAWAX laat het peil in deze kavelsloten meebewegen met het door het waterschap gevoerde peil in de hoofdwatergangen. Om ook in de zomerperiode een peilverschil te realiseren kan water van benedenstrooms naar bovenstrooms van de stuw worden gepompt.
Doelstelling en onderzoeksopzet – Het doel van dit onderzoek is vierledig: – ervaring opdoen met en kwantitatieve informatie verzamelen over de werking van regelbare drainage met subirrigatie en SAWAX; – de bijdrage van deze maatregelen op de waterbeschikbaarheid voor gewassen kwantificeren; – het effect van de maatregelen op verschillende componenten van de lokale (perceelschaal) waterbalans kwantificeren, met een doorkijk naar regionale schaal; – inzicht geven in de kansen en knelpunten voor inpassing van de maatregelen in het regionale waterbeheer.