Invloed van historische ingrepen in de waterhuishouding en veranderingen in landgebruik op freatische grondwaterstanden. Een literatuurstudie

Het winnen van grondwater heeft, afhankelijk van de geohydrologische situatie, in meer of mindere mate invloed op de freatische grondwaterstanden en daarmee op de vochthuishouding van de bodem. Bij de locatiekeuze en inrichting van nieuwe winvelden voor drinkwaterproductie wordt getracht deze invloed te minimaliseren of te compenseren. Zo kunnen andere gebruiksfuncties binnen de invloedssfeer van een grondwaterwinning aanspraak maken op compensatie, indien kan worden aangetoond dat hun activiteiten negatief worden beïnvloed door de effecten van de winning. Veel winningen bestaan echter al decennia. Bij het vaststellen van de invloed wordt doorgaans uitgegaan van de huidige waterhuishouding, landschapsinrichting en klimatologische omstandigheden. Dit terwijl deze aspecten sinds de start van de winning sterk veranderd zijn.
Veranderingen in de waterhuishouding en landschapsinrichting zijn een diffuus proces, waaraan in beperkte mate een duidelijk startpunt in de tijd is te koppelen. Het landschap en de waterhuishouding zijn al aan verandering onderhevig sinds de mensen zich vestigden. Vanaf de 17e eeuw zijn veengebieden afgegraven en gebieden ingepolderd. Veranderingen in de waterhuishouding van de hoge zandgronden zijn sterk toegenomen vanaf de jaren ’30 en hebben een hoge vlucht hebben genomen vanaf grofweg 1950 tot 1980. Zo is in het kader van de ruilverkaveling de ontwateringsdiepte in veel gebieden vergroot en is de afvoer van overtollige neerslag in natte perioden versneld. De landbouw heeft een ander karakter gekregen als gevolg van optimalisatie van teelttechnieken en verandering in gewaskeuze. Daarnaast is het landgebruik in bredere zin veranderd door onder andere de toename van het areaal bos in natuurgebieden en door verstedelijking. Tot slot is klimaatverandering van invloed op de grondwateraanvulling en de verschillende landgebruiksfuncties. Recent is bijvoorbeeld duidelijk geworden dat door klimaatverandering de frequentie van droogte zeker in Oost-Nederland toeneemt (Philip et al. 2020). Hiermee komt ook de waterbeschikbaarheid voor landbouw steeds meer onder druk te staan.
Vanaf 1980 kwam langzaam aan meer besef van de negatieve kanten van de doorgevoerde maatregelen en veranderingen in landgebruik voor o.a. grondwaterafhankelijke natuur. In reactie hierop zijn op verschillende locaties hydrologische herstelmaatregelen ingezet. Deze ontwikkeling valt globaal samen met de start van veel grondwaterwinningen die inmiddels ook al tientallen jaren in bedrijf zijn. Hierbij is in veel gevallen de winningscapaciteit in de loop der tijd vergroot als reactie op de toegenomen watervraag door onder meer bevolkingstoename.